Turystyka cmentarna
Zwiedzanie cmentarzy i miejsc pamięci
Cmentarze coraz częściej stają się celem turystyki edukacyjnej i historycznej, co wynika w dużym stopniu z globalnego rozwoju komunikacji i mediów. W wielu przewodnikach podróżniczych pojawiają się rekomendacje nekropolii, na których pochowane są słynne osoby cieszące się powszechnym uznaniem. Na blogach internetowych roi się od rad dotyczących uwzględnienia w planach zwiedzania takich miejsc, jak: Auschwitz-Birkenau, warszawskie Powązki, czy grobowce królów na krakowskim Wawelu.
Od wielu wieków cmentarze, na których pochowani byli święci, stanowiły cel podróży pielgrzymów, którzy mogli w ten sposób uzyskać odkupienie win. Najważniejszym aspektem odwiedzenia miejsc spoczynku była religia. Obecnie podróże do miejsc pochówku zmarłych mają charakter komercyjny. Objawia się to wzrostem liczby oferowanych wycieczek do miejsc zbrodni i śladami ich sprawców.
Perspektywa naukowa
Zjawisko podróży do miejsc związanych ze śmiercią nie umknęło uwagi naukowców, którzy już w poprzednim wieku przyjrzeli mu się dokładniej. Profesor Anthony V. Seaton z Uniwersytetu Luton w Wielkiej Brytanii opisał wyniki swoich wieloletnich badań w książce: „Guided by the dark: from thanatopsis to thanatourism”. W swoim opracowaniu nazwał to zjawisko mianem tanatoturystyki i przedstawił jej pięć kategorii:
- Podróże do miejsc i pomników upamiętniających zmarłych
- Podróże do miejsc publicznej śmierci
- Podróże do miejsc prezentujących dowody śmierci
- Podróże do miejsc inscenizacji lub symulacji śmierci
- Podróże do miejsc, gdzie odkryto fakt masowej lub indywidualnej śmierci
Głównym celem podróży w ramach tanatoturystyki są zabytkowe i oryginalne cmentarze, krypty, katakumby, kaplice cmentarne. Zaliczają się do nich również tereny, na których dokonywano publicznych egzekucji, miejsca rekonstrukcji bitew i inscenizacji śmierci, a także tereny masowej zakładu ludzkości.
Jednym z najczęściej odwiedzanych miejsc pamięci w Polsce są wspomniane wcześniej warszawskie Powązki, na których pochowanych zostało wiele wybitnych i zasłużonych osób dla Polski, takich jak np. Jan Kiepura, Henryk Machalica czy Irena Kwiatkowska. Z kolei na Powązkach Wojskowych możemy oddać hołd takim osobom jak Grzegorz Ciechowski czy Jan Machulski. Swoje miejsce pochówku ma tu też wiele ofiar katastrofy lotniczej w Smoleńsku. Na Starym Cmentarzu na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem pochowany jest Tytus Chałubiński – jego pochówek w tym miejscu kompletnie zmienił charakter tego cmentarza.
Ze względu na złożoną historię naszego kraju można wyszczególnić jeszcze jeden cel podróży w ramach tanatoturystyki – etniczny. Polega on na odwiedzaniu cmentarzy o konkretnym profilu (np. żydowskich, ewangelickich) lub miejsc masowej śmierci (np. obozy koncentracyjne Oświęcim, Majdanek, Sztutowo). Celem ich odwiedzenia jest oddanie hołdu nie tyle konkretnym osobom, ale całej zbiorowości, z którą utożsamiają się turyści odwiedzający te miejsca. Napotykane nagrobki i inne elementy przedstawiają wysokie wartości emocjonalne, historyczne i artystyczne.
Podsumowanie
Cmentarze i miejsca pamięci mogą być coraz częściej stanowią o atrakcyjności turystycznej danej miejscowości lub obszaru pod warunkiem posiadania istotnych cech historycznych, kulturowych, artystycznych lub przyrodniczych. Cechy te mogą być nabywane z czasem. Kiedy na danym miejscu zostanie pochowana znana i powszechnie szanowana osoba, wówczas przekłada się to na wzrost zainteresowania całym rejonem (np. o cmentarzu w Grotnikach pod Łodzią usłyszała cała Polska, kiedy został na nim pochowany Krzysztof Krawczyk).
