Cmentarze – ich rola kiedyś i obecnie

Na pytanie “co to jest cmentarz?” wielu z naszych przodków zapewne bez długiego namysłu odpowiedziałoby, że jest to miejsce, w którym chowa się zmarłych ludzi. Być może zwróciliby uwagę na to, że często są one ulokowane w pobliżu kościołów. Takie wyjaśnienie zgadza się z definicją słowa cmentarz w słowniku języka polskiego, który opisuje je tak: “teren, gdzie grzebani są zmarli lub przechowywane są prochy po ich kremacji”. 

Definicja ta podkreśla podstawową rolę cmentarza, sprowadzając ją do pochówku osób zmarłych. Taka odpowiedź, jakkolwiek jest poprawna, wymaga rozszerzenia. 

Próbę uwspółcześnienia pojęcia cmentarza podjął pan Jacek Kolbuszewski w swojej książce popularnonaukowej pt.: “Cmentarze”. Porównuje on to miejsce do księgi, a spacer po nim – do wczytywania się w historie życia i śmierci. Kartami “do czytania” są poszczególne groby i nagrobki, którą stanowią metaforyczne świadectwo ludzkich istnień. Sama przestrzeń cmentarza jest zorganizowana według praw i reguł warunkowanych przez takie kwestie jak lokalna obyczajowość, wierzenia, tradycje czy prawa.  

Takie spojrzenie na cmentarze daje możliwość do głębszego spojrzenia na cmentarz jak na zjawisko kulturowe. Tym samym cmentarz pełni wiele funkcji z perspektywy osób żyjących.

Upamiętnienie zmarłych

Groby i nagrobki stanowią namacalny dowód istnienia zmarłych osób w przeszłości, ich zasług i osiągnięć. Dzięki temu cmentarze pełnią funkcję utrwalającą pamięć, kreującą wspólnotę żywych i nieżywych. Nadawanie nagrobkom czy pomnikom różnych kształtów i form daje możliwości podkreślenia charakteru osób zmarłych, ale też i pokazanie ich postaw, cech charakteru, czy konkretnych faktów z życia. Dzięki temu dla żyjących cmentarz staje się naturalnym miejscem dla wspominania swoich bliskich. 

Budowanie świadomości historycznej

Równie ważną częścią cmentarzy, co miejsca pochówku członków rodzin i bliskich dla żyjących, są groby znanych i ważnych postaci historycznych (zarówno z perspektywy lokalnej społeczności czy całych narodów). Niejednokrotnie zdarzało się, że fundowanie pomników osobom zasłużonym dla kraju, uczestniczenie w ich pogrzebach, czy odnawianie niszczonych grobów prowadziło do budowania poczucia wspólnoty i świadomości historycznej. Tym samym cmentarze są ważną przestrzenią, która przekazuje historie kraju i przynależności. W czasie II wojny światowej hitlerowcy, będąc świadomymi ważności grobów znanych osób dla podtrzymania morali podbitych narodów, zniszczyły wiele cmentarzy.

Miejsce kultu religijnego

Już od czasów starożytnych pochówkowi zmarłych towarzyszyły różne obrzędy, które miały na celu oddawanie im czci zgodnie z obowiązującymi wierzeniami. Grecy czy Rzymianie często wyposażali zmarłych w różne przedmioty (np. monety), by ułatwić im życie po drugiej stronie. Ówcześnie żyjący traktowali groby jako miejsca modlitwy i do tych zmarłych składali swoje prośby. Z kolei w wierze chrześcijańskiej, która powstała wieki później, cmentarz był bardziej przestrzenią poświęconą Bogu. Bardzo często z resztą powstawały one obok kościołów i klasztorów, co jeszcze bardziej podkreślało funkcję religijną. Co więcej, wymusiło to odgrodzenie cmentarzy od innych terenów, by każdy żyjący wiedział, gdzie kończy się teren sacrum, a zaczyna profanum. Wraz z rozwojem cmentaryzmu chrześcijańskiego następował rozwój obrzędów religijnych na cmentarzach. Żyjące osoby zgodnie z prawem kanonicznym powinny otaczać groby zmarłych szczególną troską i modlitwą, zmarli zaś pełnią raczej rolę pośredników ich próśb, których adresatem jest Bóg.  

Inne współczesne role cmentarzy

Obecnie cmentarze stają się coraz częściej celem podróży turystów. Groby znanych i lubianych artystów czy sportowców stanowią z jednej strony formę oddania hołdu zmarłym ulubieńcom, z drugiej zaś są formą do spędzenia wolnego czasu. Cmentarze w Polsce są wciąż postrzegane jako miejsca spokoju, bezpieczne, pozwalające na wyciszenie myśli, o otwartych przestrzeniach zachęcających do spacerów. Dodając do tego bogatą szatę roślinną i rozbudowany układ alejek, stają się świetną alternatywą dla parków. 

Jeszcze innym motywem turystyki cmentarnej może być różnorodność artystyczna nagrobków. Wiele z nich to prawdziwe dzieła sztuki ukazujące różne cechy charakterystyczne dla epok, w których powstawały.

Podsumowanie

Na pozór proste pytanie dotyczącego tego, czym są cmentarze, ma obecnie bardziej złożoną odpowiedź, niż mogłoby się wydawać. To już nie jest tylko przestrzeń, w której chowamy zmarłych, ale również prawdziwa księga życia i śmierci. To właśnie tam możemy wspominać bliskich, którzy odeszli z tego świata, oddawać hołd lokalnym i narodowym bohaterom, modlić się, odpoczywać, czy po prostu spotykać się z żywą historią. Dzięki cmentarzom jesteśmy w stanie podjąć próbę oswojenia się z tragedią istnienia, jaką jest śmierć i jednocześnie oddawać hołd zmarłym. 

Dbanie o groby i nagrobki stanowi jedno z najważniejszych form oddania hołdu zmarłych. Jeśli potrzebujesz z tym pomocy, koniecznie sprawdź ISTOTNI.PL